«مهدويت‏» سبزترين انديشه ‏اى است كه خداوند آن را به انسانيت هديه كرده است و مى ‏رود تا با به شكوفه نشستن، جهان هستى را به عطر د ل‏انگيز خود طراوتى بهشت‏ گونه بخشد . اين تفكر كه درهر دين و آيينى به گو نه‏اى خود را متجلى ساخته، در فرهنگ متعالى تشيع به عالى ‏ترين صورت ممكن پاى به عرصه‏ ى انديشه‏ ها نهاده است و با ارائه ‏ى كاملترين تصوير از اين اعتقاد سترگ، همگان را به حيرت و طلب انداخته است . بازشناسى روزآمد اين اعتقاد، همواره دل ‏مشغولى فرزانگان و انديشمندان شيعه بوده و هست و همواره در نهايت اهتمام به اين مهم پرداخته ‏اند . از اين رو، موضوعات مربوط به مهدويت، آميختگى ويژه ‏اى با زندگى شيعه پيدا كرده، به گونه ‏اى كه مى ‏توان مهدويت را روح و جان تشيع برشمرد . به‏ ويژه در دوران معاصر كه اشتياق وصف ناپذيرى جهت معرفت و شناخت آن خورشيد پنهان درعموم مردم و به ‏ويژه جوانان به چشم مى ‏آيد كه اين خود، انسان را برآن مى ‏دارد تا هرآن‏چه در توان است، در خدمت اين قافله‏ ى شيدا خالصانه نثار نمايد . اين نوشتار كوتاه در شناخت اجمالى واژگان مهدويت، برگ سبزى است كه اميد مى ‏رود مقبول آن يار سفركرده و مفيد براى ياران آن حضرت قرار گيرد . ان شاء الله

آخر الزمان

شكى نيست كه هر آغازى را انجام و هر شروعى را پايانى است، جز ذات بى پايان خداوندى كه هم آغاز است و هم انجام . زمان نيز مانند تمام مخلوقات الهى چنين خواهدبود . روزگارى بر دنيا سپرى شده كه ديباچه‏ى زندگى دنيايى به شمار مى‏آيد و زمانى نيز خواهد گذشت كه پايان اين كتاب خواهد بود . برگه‏هاى پايان كتاب زندگى انسان در زمين «آخرالزمان‏» خوانده مى‏شود . اين اصطلاح كه در اغلب اديان بزرگ به چشم مى‏خورد، در اديان ابراهيمى و به‏ويژه در دين اسلام، بسيار مورد توجه قرار گرفته است .
اين اصطلاح، معمولا به روزگار پايانى دنيا و رويدادهايى كه ممكن است در اين بخش از زندگى دنيايى به وقوع بپيوندد، گفته مى‏شود و در روايات فراوان مورد اشاره قرار گرفته است . از جمله اتفاقات بسيار مهم اين دوران مى‏توان به قيام جهانى حضرت مهدى ( عليه السلام) اشاره كرد .

ابدال

«ابدال‏» جمع «بدل‏» يا «بديل‏» ، عده‏اى معلوم از صالحان و خاصان خدا را گويند كه هيچ‏گاه زمين از آنان خالى نباشد و جهان بديشان برپاست و آن‏گاه كه يكى از آنان بميرد، خداى تعالى ديگرى را به جاى او برانگيزد، تا آن شمار كه به قولى هفت و به قولى هفتاد است، همواره كامل ماند . در فرهنگ مهدويت از ايشان به عنوان گروهى از ياران حضرت مهدى (عج) هنگام ظهور گفته مى‏شود كه از منطقه‏ى شام به آن حضرت معلق شده، ايشان را يارى مى‏نمايند . درباره‏ى ويژگى اين افرادگفته شده، آنان راهبان شب و شيران روز هستند . دل‏هايشان چون پولاد سخت است كه در ميان ركن و مقام، با آخرين ذخيره‏ى الهى حضرت مهدى (عج) بيعت‏خواهند كرد .

اثنى عشريه

اثنى عشريه، يا دوازده امامى، پر جمعيت‏ترين گروه شيعه هستند كه معتقدند خداوند پس از پيامبراكرم ( صلى الله عليه و آله) دوازده امام را به امامت نصب فرمود كه با حضرت على ( عليه السلام) آغاز و به محمدبن حسن مهدى (عج) ختم مى‏گردد .
ايشان دلائل فراوانى از آيات قرآن و احاديث نبوى و امامت على ( عليه السلام) اقامه نموده‏اند و امامت آن حضرت را به نص صريح از طرف خداوند، ذكر نموده‏اند .
آن‏ها امامان را مانند پيامبر، ملهم از جانب خدا مى‏دانند و مى‏گويند كه امامت رياست عامه دارد و مقام او مافوق بشر عادى است .

اشراط الساعة

«اشراط‏» جمع «شرط‏» به معناى علامت است . بنابراين «اشراط الساعة‏» به معناى نشانه‏هاى نزديك شدن قيامت است . اصطلاحى كه در قرآن و حديث، بر مجموع حوادثى اطلاق مى‏شود كه پيش از واقعه‏ى عظيم رستاخيز اتفاق خواهد افتاد . اين واژه بيش‏تر در روايات اهل سنت‏به كار رفته است .
يكى از حوادث مهمى كه به عنوان اشراط الساعة از آن ياد شده و مورد اتفاق شيعه و اهل سنت است، ظهور مردى از خاندان پيامبراكرم ( صلى الله عليه و آله) مى‏باشد و شيعه معتقد است، او فرزند امام حسن عسكرى ( عليه السلام) است كه درسال دويست و پنجاه و پنج ق متولد شده و هم اكنون به قدرت الهى زنده است و آن‏گاه كه خداوند اراده نمايد، پرچم قيام بردوش خواهد گرفت و تا او نيايد و حكومت عدل را در گيتى برپاى ندارد، عمر جهان به سر نمى‏رسد و قيامت‏برپا نمى‏گردد .

امدادهاى غيبى

اگرچه اساس قيام حضرت مهدى (عج) بر امور طبيعى است، ولى به اقتضاى عظمت آن قيام جهانى، خداوند متعال برخى از نيروهاى غيبى و فوق طبيعى خود را در اختيار آن حضرت قرار خواهد داد، تا موجبات پيروزى ايشان هرچه بهتر فراهم آيد . از مجموعه‏ى رواياتى كه در اين زمينه وارد شده، مى‏توان موارد زير را به عنوان امدادهاى غيبى هنگام ظهور برشمرد: نصر الهى، فرشتگان و به‏ويژه امين وحى جبرئيل، شمشيرهاى ويژه، القاى ترس و رعب دردل دشمنان و هم‏چنين اسباب و علل طبيعى هم‏چون بادها و ابرها همان‏گونه كه در تسخير پيامبران همانند حضرت سليمان ( عليه السلام) بوده است .

امنيت اجتماعى

يكى از مهم‏ترين شاخصه‏هاى حكومت جهانى حضرت مهدى (عج) امنيت اجتماعى است . امنيتى كه بشريت در تمام دوران تاريخ خود مانند آن را نديده است . او در جامعه‏ى عدالت‏بنياد خود، همه‏ى معيارها و ضوابط غيرانسانى و نادرست را كنار مى‏زند و علل و عوامل دلهره، نگرانى و ترس را نابود كرده، بيم آفرينان و هراس‏انگيزان را از سر راه جامعه برخواهد داشت .

انتظار

«انتظار» به معنى چشم به راه بودن و درنگ كردن به اميد پيشامدى خاص، است . به بيان ديگر انتظار، كيفيتى است روحى كه موجب به‏وجود آمدن حالت آمادگى است، براى آن‏چه انتظار دارند و ضد آن ياس و نااميدى است و در اصطلاح مهدويت‏به چشم دوختن به ظهور حضرت مهدى ( عليه السلام) و كسب آمادگى‏هاى لازم براى درك هرچه بهتر زمان ظهور ايشان است .
حضرت رسول اكرم ( صلى الله عليه و آله) و امامان معصوم، برانتظار آن روز موعود و لحظه شمارى در فرارسيدن حكومت‏حقه كه تنها به دست آن حضرت تشكيل مى‏گردد، تاكيد فراوانى نموده و آن را از اصول اساسى دين‏دارى شمرده‏اند و پاداش‏هاى بزرگى براى منتظران بيان فرموده‏اند . از همين روى، علماى بزرگ، انتظار را يكى از وظايف مهم مردم در عصر غيبت دانسته‏اند و هم پيوسته مؤمنين را به مراعات اين وظيفه‏ى خطير، با كردار و گفتار وا مى‏داشتند .
در باب انتظار فرج و ارج و اهميت آن، احاديث فراوانى از پيشوايان معصوم ( عليه السلام) روايت‏شده است . پيامبر گرامى اسلام ( صلى الله عليه و آله) فرموده است: برترين كارهاى امت من انتظار فرج از خداى عزوجل است .

انطاكيه

«انطاكيه‏» يكى از قديمى‏ترين شهرهاى شام است كه به گفته‏ى بعضى در سى‏صد سال قبل از مسيح بناگرديد . اين شهر براى مسيحيان مانند مدينه براى مسلمانان است . آن‏جا پس از بيت المقدس، به عنوان دومين شهر مذهبى آن‏ها به حساب مى‏آيد . به همين جهت در قرآن مجيد از اين شهر به خصوص، سخن به ميان آمده است .
شايد ذكر انطاكيه در روايات مهدويت، به خاطر رابطه‏ى تنگاتنگى است كه بين حضرت مسيح ( عليه السلام) و حضرت مهدى (عج) در عصر ظهور ايجاد خواهد شد .
در روايات مربوط به حضرت مهدى (عج) از آن به عنوان سرزمينى يادشده كه حضرت مهدى (عج) پس از ظهور از غارى در آن سرزمين، تورات و انجيل را بيرون آورده، با يهود و نصارى با آن استدلال كرده و حقانيت‏خود را به اثبات خواهد رساند .

بقية الله

واژه‏ى «بقيه‏» به معناى بازمانده و پاينده و آن‏چه كه از چيزى باقى گذاشته شود، است . تركيب «بقية‏الله‏» در قرآن مجيد و روايات خاندان عصمت و طهارت ( عليه السلام) آمده است . از آن‏جايى كه مهدى موعود (عج) آخرين پيشوا و بزرگ‏ترين رهبر انقلاب پس از قيام پيامبر اسلام ( صلى الله عليه و آله) است، يكى از روشن‏ترين مصاديق «بقية‏الله‏» مى‏باشد و از همه به اين لقب شايسته‏تر است . به خصوص كه تنها باقيمانده بعد از پيامبر ( عليه السلام) وامامان ( عليهم السلام) است . بنابراين يكى از القاب حضرت مهدى (عج) بقية‏الله است كه خود آن حضرت هنگام آغاز ظهور، خود را با اين لقب معرفى خواهد كرد . وتوصيه شده در عصر غيبت و ظهور، هنگام سلام به آن حضرت چنين گفته شود: «السلام عليك يا بقية‏الله فى ارضه .»

توقيع

«توقيع‏» به معنى امضا كردن نامه و فرمان و نشان كردن برنامه و منشور مى‏باشد و نيز پاسخ‏هايى است كه بزرگان و دولت‏مردان، زير سؤال‏ها و درخواست‏هاى كتبى كه از ايشان مى‏شده، مى‏نوشتند .
در كتاب‏هاى روايى، فقهى و تاريخى شيعه، توقيع به قسمتى از نوشته‏هاى ائمه‏ى اطهار ( عليهم السلام) اطلاق شده است و البته عمده‏ى آن‏ها چه از لحاظ مقدار و حجم و چه از نظر تعداد، توقيعاتى است كه از سوى قلب عالم امكان ولى‏عصر (عج) صادر گرديده است .
امروزه نيز، وقتى سخن از توقيع به ميان مى‏آيد، ذهن به توقعيات حضرت مهدى (عج) معطوف مى‏گردد . اگرچه از ديگر ائمه نيز نوشته‏هايى تحت عنوان توقيع در دست است . بنابراين توقيع، عبارت است از آن‏چه به صورت مكتوب از حضرت مهدى (عج) در دوران غيبت صغرى در جهت هدايت و رفع نيازهاى شيعه، توسط سفيران خاص و چهارگانه‏ى آن حضرت صادر شده است كه عمدتا به دست‏خط مبارك خود حضرت نوشته شده است . اگرچه امروز دست نوشته‏هاى حضرت به ما نرسيده، ولى متن اغلب توقعيات در كتاب‏هاى حديثى قابل استفاده مى‏باشد .

حجت

«حجت‏» از نظر لغت‏به معناى برهان و دليل كه باآن حريف را قانع يا دفع كنند، به كار مى‏رود . اگرچه همه‏ى ائمه ( عليهم السلام) حجت الهى به حساب مى‏آيند، ولى اين واژه به عنوان يكى از القاب حضرت مهدى (عج) مورد استفاده قرار گرفته است . در اغلب روايات اين لقب به صورت «الحجة من آل محمد» ( صلى الله عليه و آله) به كار رفته است .

حكيمه خاتون

دختر امام جواد ( عليه السلام) از محدثان و يكى از راويان حديث ولادت حضرت مهدى (عج) است . علوم اسلام را از ائمه‏ى هدى كسب فيض نموده و از جمله زنانى است كه احاديثى به نقل از ايشان در كتاب‏هاى معتبر حديثى نقل شده است .
او اخبار بسيارى را در مورد ازدواج امام حسن عسكرى ( عليه السلام) با نرجس خاتون، مادر حضرت مهدى (عج) و ولادت حجة‏ابن الحسن (عج) نقل كرده است .

حكومت جهانى حضرت مهدى (عج)

يكى از ويژگى‏هاى مشهور دولت مهدى موعود (عج) جهان‏گير بودن آن است . حكومت مهدى (عج) شرق و غرب عالم را فرا مى‏گيرد و آبادى‏اى در زمين نمى‏ماند، مگر اين‏كه گل‏بانگ محمدى از آن برمى‏خيزد و سراسر گيتى از عدل و داد آكنده مى‏گردد . در آن دوران به دست آن امام بزرگوار، آرمان والاى تشكيل جامعه‏ى بزرگ بشرى و خانواده‏ى انسانى تحقق مى‏پذيرد و آرزوى ديرينه‏ى همه‏ى انبياء و امامان و مصلحان و انسان‏دوستان برآورده مى‏گردد . در دوران رهبرى حضرت مهدى (عج) با ايجاد مركزيت واحد و مديريت و حاكميت‏يگانه‏ى الهى براى همه‏ى اجتماعات و نژادها و منطقه‏ها، اختلاف‏ها به وحدت تبديل مى‏گردد .

خروج دجال

براساس آن‏چه از ظاهر اخبار استفاده مى‏شود «دجال‏» فردى است كه در آخرالزمان و پيش از قيام حضرت مهدى (عج) خروج مى‏كند و با انجام كارهاى شگفت‏انگيز، جمع زيادى از مردم را مى‏فريبد و سرانجام به‏دست عيسى بن مريم ( عليه السلام) به هلاكت مى‏رسد .
در مورد اصل دجال، صرف نظر از ويژگى‏هاى او، چند احتمال ذكر شده است:
الف: دجال، نام شخص معينى نيست، بلكه قابل انطباق بر هركس است كه با ادعاهاى پوچ و بى اساس و با توسل به حيله‏گرى و نيرنگ، در صدد فريب مردم باشد .
ب: دجال نام شخص معينى است كه در برخى روايات، حتى به صورت مشخص اشاره شده است .
ج: اين احتمال نيز وجود دارد كه مراد از «دجال‏» ، نوعى طرز تفكر است كه مردم را از تفكر مهدوى دور خواهد ساخت .

خروج سفيانى

از روايات استفاده مى‏شود، پيش از قيام قائم (عج) مردى از نسل ابوسفيان در منطقه‏ى شام خروج مى‏كند و با تظاهر به دين‏دارى گروه زيادى از مسلمانان را مى‏فريبد .
در اين كه خروج سفيانى از نشانه‏هاى حتمى ظهور است، روايات فراوانى وارد شده است .

خروج يمانى

سردارى از يمن قيام مى‏كند و مردم را به حق و عدل دعوت مى‏كند . اين نشانه در منابع اهل سنت ذكر نشده است، ولى در روايات شيعه فراوان از او سخن ميان آمده است . و در پاره‏اى از روايات، خروج او از نشانه‏هاى حتمى ظهور حضرت مهدى (عج) دانسته شده است .

خسف به بيدا

فرو برده شدن در بيداء كه از آن در روايات «خسف به بيدا» تعبير شده، نام سرزمينى است، بين مكه و مدينه . ظاهرا منظور از اين تركيب، آن است كه سفيانى با لشكرى عظيم به قصد جنگ با مهدى (عج) عازم مكه مى‏شود، در بين مكه و مدينه و در محلى كه به سرزمين «بيداء» معروف است، به گونه‏اى معجزه آسا به امر خداوند، در دل زمين فرو مى‏روند .
دعاى عهد
از دعاهاى مشهور كه خواندن آن در دوران غيبت‏حضرت مهدى (عج) فراوان مورد سفارش قرار گرفته است، دعاى عهد است .

رجعت

واژه‏ى رجعت در كتاب‏هاى لغت‏به معناى بازگشت است و معناى اصطلاحى رجعت عبارت است از بازگشت دو گروه از مردگان در عصر ظهور حضرت مهدى . گروه اول، مؤمنان محض و در راس آن‏ها انبياء و ائمه ( عليه السلام) و گروه دوم، كافران محض، تا اين‏كه مؤمنان از برپايى حكومت عدل لذت برده و آن را يارى نمايند و كفار از ديدن آن دولت جهانى متالم و ناراحت‏شوند .
از مجموع آيات، در روايات و بيان دانشمندان بزرگ شيعه به‏دست مى‏آيد كه رجعت، عالمى است‏با ويژگى‏هاى خاص به خود كه نه - دقيقا - هم‏چون عالم دنياست و نه همانند آخرت و درعين حال برزخ هم نيست .

زيارت آل يس

زيارت آل يس، يكى از زيارت‏هاى مشهور حضرت صاحب الامر است . اين زيارت با بيست و سه سلام آغاز شده كه سلام اول به آل يس - يعنى عترت پاك پيامبر ( صلى الله عليه و آله) - و سلام‏هاى بعدى هريك با القاب و عناوين خاص حضرت مهدى (عج) مى‏باشد . پس با اظهار و اقرار اصول اعتقادى صحيح و گواه گرفتن امام برآن‏ها و تجديد عهد و وفادارى نسبت‏به اولياى دين، زيارت به پايان مى‏رسد .

غيبت

«غيبت‏» در اصطلاح براى كسى استعمال مى‏شود كه مدتى در جايى حضور دارد و پس از آن در آن محل حاضر نمى‏شود و در مهدويت، به پنهان شدن حضرت مهدى (عج) از ديدگان مردم گفته مى‏شود كه اين پنهان شدن با استفاده از روايات به دو بخش تقسيم شده .
غيبت نخست كه مدت آن كوتاه - شصت و نه سال - بوده، غيبت صغرى ناميده شده و غيبت دوم كه مدت آن هم‏چنان ادامه دارد، غيبت تام، كامل و كبرى ناميده شده است .

قائم (عج)

با مراجعه به روايات مربوط به حضرت مهدى (عج)، به جرات مى‏توان گفت هيچ لقبى به اندازه‏ى قائم درباره‏ى حضرت مهدى (عج) به كار نرفته است . گويا از آن‏جايى كه قيام حضرت مهدى (عج) درخشان‏ترين فصل حيات آن حضرت است، اتصاف به اين صفت و لقب، همواره مورد توجه معصومين ( عليه السلام) برده است . از برخى روايات استفاده مى‏شود، هنگام شنيدن اين لقب بهتر است انسان ايستاده و اداى احترام نمايد كه علاوه بر اظهار ارادت، مى‏توان اعلام آمادگى نيز نمود كه اين نهايت درجه‏ى انتظار راستين است .

مسجد صاحب الزمان (جمكران)

اين مسجد در حدود شش كيلومترى جنوب شرقى قم واقع شده است . برخى بناى اين مسجد را توسط حسن بن مثله جمكرانى و به دستور مستقيم حضرت ولى عصر ( عليه السلام) در سال سى‏صد و نود و سه قمرى دانسته‏اند، در حالى كه عده‏اى ديگر بناى آن را صدها سال قبل از آن ذكر نموده‏اند . اين مسجد امروز مورد اقبال فراوان شيعيان واقع شده و داراى آداب خاص است .

منتظر

در فرهنگ مهدويت منتظر به انسانى گفته مى‏شود كه با تمام وجود در انتظار آمدن آخرين حجت الهى به سر مى‏برد . در روايات معصومين ( عليه السلام) به منتظر، از دوجهت‏بيش‏تر از جهات ديگر توجه شده است، ابتدا وظايف و آن‏گاه فضايل او كه هريك در محل خود داراى اهميت است . برخى از وظايف منتظران از اين قرار است: صبر بر سختى‏ها، پايدارى بر حب اهل بيت ( عليه السلام)، رعايت تقوا و پرواى الهى، دعا براى فرج، شناخت و معرفت امام و ...

مهدى

«مهدى‏» اسم مفعول و به معناى «هدايت‏شده‏» است و مهدويت نيز از همين ريشه است . مهدى، مشهورترين نام حضرت نزد شيعه و سنى است . البته گاهى نيز در معناى فاعلى به معناى هدايت كننده به كاررفته است، امام صادق ( عليه السلام) در اين باره فرمود: ... و قائم (عج) را از آن جهت مهدى گفته‏اند كه مردم را به آيينى كه مسلمانان از دست داده‏اند، هدايت مى‏كند ...» (ارشاد مفيد، ص 04 عليه السلام)

نداى آسمانى

منظور از نداى آسمانى، ظاهرا صدايى است كه در آستانه‏ى ظهور حضرت مهدى ( عليه السلام) از آسمان شنيده مى‏شود و همه‏ى مردم آن را مى‏شنوند .
در روايات، تعبيرهاى «نداء» و «صيحه‏» و «صوت‏» بيانگر اين نشانه‏ى ظهور هستند، اگرچه ممكن است‏به نظر رسد هريك از آن‏ها، نشانه‏ى جداگانه‏اى باشد كه پيش از ظهور واقع مى‏شود، لكن به نظر مى‏رسد كه اين‏ها تعبيرهاى گوناگون از يك حادثه و يا دست كم، اشكال گوناگون يك حادثه باشند .

نشانه‏ هاى ظهور

آن دسته از رخدادها، كه براساس پيش‏بينى معصومان ( عليه السلام) پيش، و يا در آستانه‏ى ظهور حضرت مهدى (عج) پديد خواهند آمد، نشانه‏هاى ظهورند . تحقق هريك از اين نشانه‏ها، نويدى از نزديك شدن ظهور قائم (عج) است، به گونه‏اى كه با تحقق مجموعه‏ى رخدادهاى پيشگويى شده و به دنبال آخرين نشانه‏ى ظهور، حضرت مهدى ( عليه السلام) قيام خواهد كرد . از روايات استفاده مى‏شود، برخى نشانه‏ها حتمى و برخى ديگر غير حتمى خواهد بود .

نيابت عامه

پس از پايان يافتن دوران غيبت صغرى و نيابت‏خاصه، با آغاز غيبت كبرى هدايت‏شيعيان تحت عنوان «نيابت عامه‏» از طرف حضرت مهدى ( عليه السلام) به خود شكل گرفت . به اين صورت كه امام، ضابطه‏اى كلى و صفات و مشخصاتى عام به دست داده كه در هر عصر، فرد شاخصى كه آن ضابطه از هرجهت و در همه‏ى ابعاد، بر او صدق كند، نائب امام شناخته مى‏شود .

يا لثارات الحسين ( عليه السلام)

«ثار» در لغت‏به معناى خون‏خواهى است . «يا لثارات الحسين‏» ، شعار ياران حضرت مهدى (عج) است كه به خون‏خواهى حسين ( عليه السلام) هنگام قيام آن حضرت سر خواهند داد، البته در پاره‏اى از روايات از آن به عنوان شعار فرشتگانى كه هنگامى قيام براى يارى حضرت مهدى (عج) حضور مى‏يابند، ياد شده است .